Bài toán sức khỏe và lợi nhuận

Thuốc lào – kẻ giết người thầm lặng!
Cây thuốc lào có tên khoa học là Nicotiana rustica L. họ Cà Solanaceae. Cây thảo mọc hàng năm, cao chừng 1m. Toàn cây có lông dính. Lá mọc so le, có cuống dầy, phiến lá hình trứng đầu nhọn, to và dày. Cụm hoa là một cờ ở ngọn thân, hay cành. Cánh hoa màu vàng hay lục sẫm dính liền nhau thành ống ở dưới, phía trên chia 5 thuỳ, tròn, ngắn. Quả nang hình trứng hoặc gần hình cầu có đài còn lại bọc ở ngoài, chứa nhiều hạt nhỏ màu đen.  
Những người hút thuốc lào thường nói hút thuốc rất “phê” hoặc rất “khoái”, thành phần gây “khoái” đó chính là Nicotin. Chất này chiếm khoảng 2-16% thành phần của khói thuốc (trong khi trên thuốc lá chỉ là 1-3%). Đó cũng là nguyên nhân khiến nhiều người cảm thấy hút thuốc lào “phê” hơn thuốc lá. Những chất độc trong khói thuốc lào như chất nicotin và carbon oxyt dần dần để lại dấu vết trên thành mạch máu, giống như cặn vôi đọng trong ấm đun nước làm cho động mạch hẹp lại gây nên  tắc mạch máu. Cũng giống như thuốc lá, khói thuốc lào cũng ảnh hưởng không nhỏ tới người xung quanh nếu vô tình hít phải.
Thuốc lào đốt cháy sẽ tạo ra 56 loại chất độc khác nhau, trong số đó nguy hiểm nhất là chất benzopyren. Trong khói thuốc có nhiều chất poloni - 20 phóng xạ ra hạt alpha và ít nhất 70 chất có thể gây ung thư. Đây là các chất cực độc có hại đến cơ thể như chất axton (chất tẩy trong thuốc sơn móng tay), amoniac (chất tẩy rửa sàn nhà và bồn vệ sinh), DDT/Dieldrin (thuốc trừ sâu), phoóc-môn và CO (khí thải ô tô), toluene (dung môi công nghiệp), methanol formaldehyde (chất để ướp xác chết)…
Những người hút thuốc lào không khác gì “ăn” thuốc trừ sâu, thuốc ướp xác hàng ngày. Các chất độc khi đi vào cơ thể sẽ ảnh hưởng đến toàn bộ hệ thần kinh, mạch máu và nội tiết gây ra những bệnh tim mạch, giảm trí nhớ và các bệnh ung thư…
Tuy thuốc lá độc hại nhưng thuốc lá đã giảm được phần nào nhờ yếu tố đầu lọc, trong khi đó thuốc lào chỉ có một lượng nước rất nhỏ cho khói thuốc lào đi qua. Thậm chí, có người hút thuốc lào lâu năm lại không muốn thay đổi lượng nước đó vì họ cho rằng như thế hút sẽ ngon hơn, đậm đà hơn. Thực ra lượng nước đó chỉ có tác dụng hạn chế chất có hại với 1 lần hút đầu tiên. Sau lần hút đầu tiên lượng nước đó đã bão hòa với các chất độc hại trong khói thuốc lào đem lại, những lần hút tiếp theo lượng nước đó chỉ tạo ra được tiếng rít nghe vui tai chứ không hề có tác dụng nào khác.
Một ví dụ đơn giản để bạn so sánh thuốc lá và thuốc lào. Một người bình thường nếu như không biết hút thuốc lá mà cố tình hút một hai hơi lập tức sẽ ho và ngừng lại, trong khi đó một người bình thường không hút thuốc lào mà cố tình hút một hai hơi sẽ có các ảo giác dù rằng họ vẫn sặc và ho. Khi người bình thường cố hút thuốc lào sẽ có cảm giác lâng lâng, không thể điều khiển được bản thân, giữ thăng bằng rất kém, việc hô hấp khó khăn do lượng khói hút vào quá dày đặc bám vào trong đường hô hấp. Những người như thế này thường có biểu hiện mắt lờ đờ, vật vạ mà người ta thường nói là “phê thuốc lào” hoặc say như điếu đổ. Có một bài thơ dân gian khá thú vị về việc say thuốc lào: “Thuốc lào chồng hút vợ say, Thằng cu châm điếu lăn quay ra nhà, Có cô hàng xóm đi qua, Hít phải hơi thuốc say ba bốn ngày.”
Lợi nhuận và sức khỏe – bài toán khó?
Sự nguy hại từ thuốc lào như đã phân tích rõ ràng không hề nhỏ, nó không chỉ hủy hoại sức khỏe của người hút mà ngay cả những người xung quanh khi ngửi phải khói thuốc. Nhưng để vận động người dân không trồng cây thuốc lào nữa thì đây là điều không dễ nhất là khi bài toán giữa lợi nhuận và sức khỏe vẫn đang trong vòng luẩn quẩn.
Xã Kiến Thiết, huyện Tiên Lãng, TP Hải Phòng vốn được coi là “thủ phủ” của cây thuốc lào. Với diện tích trồng thuốc khoảng hơn 300ha cây thuốc lào được xem là cây chủ lực của không chỉ xã Kiến Thiết mà của toàn huyện Tiên Lãng. Theo báo cáo của UBND xã Kiến Thiết, giá trị thu từ cây thuốc lào năm 2015 toàn xã đạt từ 80 đến 85 tỷ đồng. Năng suất bình quân toàn xã ước đạt 14-16 tạ/ha, sản lượng gần 500 tấn với giá bán trung bình từ 200.000-800.000đ/kg. Năm 2015, nhiều gia đình trồng thuốc lào cho thu nhập từ 500-600 triệu đồng.
Khi được hỏi về những tác hại từ việc hút thuốc lào, ông Nguyễn Văn Lưu, xã Kiến Thiết cho biết: “Nói chung thì chúng tôi nghe đài báo thì cũng có biết, nhưng mà dân ở đây hút thuốc bao năm nay quen cả rồi, không bỏ được cô ạ. Với lại chúng tôi trồng thuốc, ngửi mùi thuốc nó thơm lắm, nó ngấm vào máu rồi”.
Việc trồng thuốc lào, cùng ăn cùng ngủ với cây thuốc lào đã trở thành một đặc trưng, một nét văn hóa của người dân nơi đây. Hơn nữa thổ nhưỡng của vùng đất này đặc biệt thích hợp với cây thuốc lào, do đó nếu thay thế thuốc lào bằng một loại cây khác thì giá trị kinh tế mang lại sẽ không cao bằng. Điều đó đồng nghĩa với việc đời sống của bà con sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ.
Như vậy hiện nay câu chuyện giữa sức khỏe và lợi nhuận vẫn cứ đang trong vòng luẩn quẩn. Trồng thuốc và hút thuốc thì có hại cho sức khỏe nhưng nếu chuyển đổi sang loại cây trồng khác thì không cho giá trị kinh tế cao.
Nếu chỉ dừng lại ở việc tuyên truyền như hiện nay thiết nghĩ chưa đủ mạnh để giúp thay đổi nhận thức cũng như hành vi của người trồng cũng như người hút thuốc. Để giải quyết bài toán khó này rất cần sự vào cuộc thực sự của các cấp, các ngành và cả hệ thống chính trị với những động thái quyết liệt và tích cực. Vì một xã hội lành mạnh văn minh, hãy nói không với thuốc lá, thuốc lào.